Ocenianie kształtujące i przykładowe szablony ocen

Ocenianie kształtujące to sposób nauczania, który trafił do Polski z Wielkiej Brytanii. Polega on na ciągłym, systematycznym pozyskiwaniu informacji o przebiegu procesu uczenia się. W takim systemie pracy zyskuje zarówno uczeń, jak i nauczyciel. Sam proces oceniania kształtującego pozwala także zbudować lepsze relacje między tymi dwoma podmiotami. Co jeszcze warto wiedzieć na temat OK?

Oto czego możesz się dowiedzieć:

Na czym polega ocenianie kształtujące?

Ocenianie kształtujące ma na celu doskonalenie procesów uczenia się i nauczania w szkole. Taki system pracy wymaga ciągłego pozyskiwania informacji o przebiegu procesu uczenia się. Na podstawie tak zwanego feedbacku nauczyciel modyfikuje bowiem własny sposób pracy z uczniami i jest w stanie efektywniej pomagać im w nauce.

OK opiera się na dialogu i wzajemnym szacunku. Najważniejszym elementem tego systemu jest zaś informacja zwrotna, która:

dostarcza nauczycielowi wiedzy o tym, jak ma udzielać uczniom wsparcia,
wspiera uczniów w procesie uczenia się.

Ocenianie kształtujące ma budować w uczniach poczucie odpowiedzialności za własne kształcenie. Poprawia też ogólne relacje między uczniami a nauczycielami, zapewniając młodym ludziom większe poczucie bezpieczeństwa.

Ocenianie kształtujące dla klasy 1-3 (przykłady)

Warto wspomnieć również o tym, że ocenianie kształtujące może stanowić rozwiązanie dla problemów związanych z tradycyjnym systemem oceniania. W obecnej sytuacji nie da się ukryć, że oceny motywują do nauki przede wszystkim tych uczniów, którzy dobrze radzą sobie w szkole. W przypadku uczniów z problemami system oceniania krytykowany jest między innymi za:

subiektywność,
nacisk na samo zdobywanie dobrych ocen, a nie na uczenie się,
burzenie relacji między uczniami a nauczycielami,
zachęcanie do oszukiwania w celu zdobycia lepszej oceny (presja, chęć dorównania innym), itd.

Na czym opiera się ocenianie kształtujące?

Ocenianie kształtujące w praktyce powinno opierać się na pięciu filarach, nazywanych także strategiami. Nie jest to bowiem jedynie wprowadzenie nowych technik czy wykorzystanie dodatkowych gadżetów pedagogicznych, lecz całkowita zmiana procesu nauczania. Wszystkie strategie OK są ze sobą powiązane i wzajemnie się uzupełniają, dlatego powinny być praktykowane w komplecie.

Strategia pierwsza opiera się na wskazaniu i wyjaśnieniu celów oraz kryteriów sukcesu. Nauczyciel powinien ustalić, jak rozpozna, że cel lekcji został zrealizowany. Taką informację ma też przedstawić swoim uczniom, upewniając się, że rozumieją cel lekcji i kryteria osiągnięcia sukcesu. Te ostatnie zostaną wykorzystane również do podsumowania zajęć i sprawdzenia poziomu wiedzy.

Strategia druga to dialog z uczniami, czyli prowadzenie dyskusji. Pozwala to sprawdzić, jak uczniowie się uczą. Nauczyciel powinien zadawać uczniom pytania, które zachęcą ich do szukania odpowiedzi i rozbudzą ich ciekawość. Może również prowadzić w ten sposób do odświeżenia wiedzy, motywować do odwoływania się do informacji, które uczniowie już przyswoili, a także zachęcać do porównywania faktów.

Strategia trzecia to udzielenie informacji zwrotnej, czyli komentarz nauczyciela na temat pracy uczniów. Warto zawrzeć w nim odpowiedzi na takie pytania jak:

co uczeń zrobił dobrze, a co powinien poprawić?
jak uczeń może się poprawić?
jak uczeń może dalej się rozwijać?

Informacja zwrotna ma prowadzić do budowania poczucia odpowiedzialności za własne osiągnięcia, a tym samym pomagać uczniowi w kształtowaniu swojej strategii uczenia się.

Strategia czwarta to wzajemne nauczanie, czyli wymiana wiedzy i umiejętności między uczniami. W ramach tej strategii to uczniowie udzielają sobie informacji zwrotnych o wykonanej pracy, na podstawie ustalonych wcześniej kryteriów. Rozmowa i dyskusja pomaga im lepiej zrozumieć nowe zagadnienia, a jednocześnie uczy współpracy.

Strategia piąta obejmuje działania motywujące, które mają doprowadzić do tego, aby to uczniowie byli autorami swojego procesu uczenia się. W ramach tej strategii nauczyciel powinien wyjaśnić uczniom, dlaczego dane treści mogą przydać im się w codziennym życiu, zbudować zainteresowanie danymi zagadnieniami czy odnieść materiał do otaczającego świata. Takie cele można osiągnąć między innymi poprzez zadawanie ciekawych pytań, które zaintrygują uczniów.

Jakie elementy obejmuje ocenianie kształtujące?

Ocenianie kształtujące to kilka metod pracy nauczycielskiej, pomagających budować relację między uczniami a nauczycielami, czyli dwoma podmiotami procesu nauczania i uczenia się. Kluczowe elementy oceniania kształtującego obejmują:

informację zwrotną, czyli komunikację między uczniami a nauczycielami, która odbywa się na bieżąco i dotyczy tego, czego oraz jak uczą się uczniowie,
jasne określenie celów i kryteriów sukcesu,
dialog między uczestnikami procesu uczenia się – systematyczny, odbywający się w atmosferze bezpieczeństwa, w której uczeń wie, że może popełniać błędy i na ich podstawie doskonalić swoją wiedzę,
motywację, pole do samodzielności w podejmowaniu decyzji, budowanie u uczniów świadomości własnych możliwości i wiary w siebie,
refleksję nad procesem uczenia się, czyli samoocenę ucznia,
współpracę między uczniami, czyli uczenie się nawzajem.

Jak może wyglądać ocenianie kształtujące w szkole?

Jeśli chodzi o ocenianie kształtujące informacja zwrotna jest jego absolutną podstawą, ponieważ tylko dzięki niej uczeń może zrozumieć, co już umie, co powinien poprawić i jak ma to zrobić. Drugim filarem OK jest zaś tak zwane NACOBEZU, czyli “na co będę zwracać uwagę”, tj. kryteria sukcesu, ustalone wcześniej przez nauczyciela. Na tej podstawie ocenianie kształtujące w klasach 4-8 można wprowadzić w następujący sposób:

Określenie celów lekcji przez nauczyciela – w sposób jasny i zrozumiały dla ucznia.
Ustalenie kryteriów oceniania – co będzie dowodem na osiągnięcie celów, czyli wspomniane NaCoBeZu. Informacja dotyczy tego, co nauczyciel będzie brał pod uwagę przy ocenianiu, a tym samym podpowiada, jak przygotować się do sprawdzaniu, czy jak wykonać pracę na ocenę.
Zastosowanie informacji zwrotnej, która zawsze musi zawierać cztery elementy:

wypunktowanie osiągnięć ucznia (pozytywy),
wypunktowanie tego, co wymaga poprawy, dodatkowej pracy,
sformułowanie wskazówek, czyli podpowiedzi, jak poprawić osiągnięcia,
wskazanie kierunku dalszego rozwoju.

Stosowanie pytań kluczowych, które skłaniają do myślenia, angażują w naukę, ukazując szerszy kontekst tematu. Pytania powinny być kierowane do wszystkich uczniów, nie tylko tych, którzy zgłaszają się do odpowiedzi. Nie należy też karać za błędną odpowiedź. Można natomiast wprowadzić system szukania odpowiedzi na pytania w parach lub w grupach.
Wprowadzenie oceny koleżeńskiej i samooceny, czyli umożliwienie uczniom wzajemnego recenzowania swojej pracy. Kiedy uczeń sam ocenia swoją pracę, potrafi ocenić, czego się nauczył i wskazać, co jeszcze powinien wykonać, staje się aktywnym uczestnikiem procesu uczenia się.

Jakie metody pracy stosuje się w procesie oceniania kształtującego?

Ocenianie kształtujące ma udoskonalać proces nauczania, poprzez dostosowanie go do indywidualnych potrzeb ucznia. Warto wiedzieć więc, jakie techniki można stosować w takim systemie pracy z uczniami. Przykłady oceniania kształtującego to między innymi:

dzienniki refleksyjne – uczniowie wypełniają je swoimi pytaniami, myślami, trudnościami, z którymi mierzyli się podczas nauki, a na tej podstawie nauczyciel wie, jak udzielać im dodatkowej pomocy,
samoocena uczniów – może przyjmować formę tabeli lub ankiety, w której uczeń oceni, jak dobrze wykonał dane zadanie, z czym najlepiej sobie poradził i nad czym musi jeszcze popracować,
mikro zadania – obejmują niewielki zakres materiału i nie podlegają ocenie jednostkowej (ocenia się postęp, a nie wynik końcowy), co pozwala uczniom uniknąć presji związanej z oceną i uczyć się na błędach,
dyskusje – jako podsumowanie lekcji nauczyciel może zapytać uczniów między innymi czego nauczyli się podczas zajęć oraz co sprawiło im największe trudności,
ankiety anonimowe – można zawrzeć w nich pytania dotyczące potrzeby zorganizowania dodatkowej pomocy oraz stopnia zaangażowania uczniów w prowadzone zajęcia.

Czy ocenianie kształtujące stosuje się w klasach 1-3?

Ocenianie kształtujące rozwiązuje problemy związane z systemem oceniania obowiązującym w klasach 4-8, ale może być stosowane na każdym etapie nauczania i w stosunku do każdego ucznia, czyli również na etapie edukacji wczesnoszkolnej, a nawet w przedszkolu. Ocenianie kształtujące w klasach 1-3 pozwala nauczycielowi upewnić się, że uczniowie mają zapewnione najlepsze warunki do osiągania najlepszych efektów uczenia się – na miarę ich możliwości.

W pracy z młodszymi dziećmi pedagog stosuje odpowiednio dostosowane techniki pracy dydaktycznej, adekwatne do wieku i poziomu rozwoju. Przykładowo, ocenianie kształtujące w edukacji wczesnoszkolnej może obejmować:

zdania niedokończone typu “Dzisiaj nauczyłem/nauczyłam się…”
technikę świateł – czerwone (jeszcze nie), żółte (jestem już blisko) i zielone (już wiem/umiem),
technikę pokazywania kciuka: do góry – wszystko rozumiem, poziomo – częściowo/trochę rozumiem, w dół – nie rozumiem.

Dlaczego warto stosować ocenianie kształtujące?

Tradycyjny system oceniania (1 – 6) zasadniczo skupia się na szukaniu błędów i krytykowaniu wykonanej przez ucznia pracy. Tymczasem ocenianie kształtujące polega na analizowaniu pracy wykonanej przez ucznia, a następnie przekazaniu mu informacji o jego mocnych i słabych stronach, a takżę przedstawienie wskazówek, które pomogą mu się poprawić.

W ramach OK uczeń bierze udział w procesie oceniania. Jest w stanie sam określić, w jakim miejscu się znajduje i co może zrobić, aby uczyć się lepiej. Ocenianie kształtujące pozwala nauczycielom modyfikować swoje metody pracy, a uczniom doskonalić swój proces uczenia się. Za wprowadzeniem takiego sposobu oceniania przemawia między innymi fakt, że ocenianie kształtujące:

motywuje uczniów do uczenia się,
wspiera uczniów, którzy mają problemy z nauką i wyrównuje szanse,
zwiększa aktywność i świadomość uczniów,
rozwija u uczniów umiejętność uczenia się,
poprawia relacje na linii uczeń-nauczyciel,
buduje w uczniach poczucie odpowiedzialności za swój proces uczenia się, co przekłada się również na większą samodzielność.