Doradztwo zawodowe ma na celu zapewnienie uczniom świadomego wyboru kierunku kształcenia, a tym samym także przyszłej drogi zawodowej, którą wybrać pomoże doradca zawodowy. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo oświatowe, doradztwem zawodowym objęci są uczniowie wszystkich szkół publicznych i niepublicznych, poza uczniami szkół artystycznych. Ustawa określa, jakie są cele doradztwa zawodowego na poszczególnych etapach kształcenia oraz na czym polega doradztwo zawodowe w szkole.

Doradztwo zawodowe – Gazetka szkolna do druku

Czym jest doradztwo zawodowe?

Doradztwo zawodowe (zwane zamiennie też jako poradnictwo zawodowe), to wszystkie działania, które mają wspierać uczniów i ich rodziców w wyborze szkoły ponadpodstawowej i kierunku dalszej edukacji. Zajęcia prowadzone w ramach doradztwa zawodowego prowadzi doradca zawodowy, który powinien pomóc dzieciom lepiej poznać samych siebie, czyli uświadomić sobie swoje:

• zainteresowania,
• mocne strony,
• predyspozycje,
• zdolności,
• umiejętności. 

Zajęcia z doradztwa zawodowego prowadzi się z uczniami klasy 7 i 8 szkoły podstawowej z wyjątkiem szkół artystycznych. Na tych obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z dziećmi omawia się między innymi zagadnienia dotyczące:

• systemu szkolnictwa,
• rynku pracy,
• planowania nauki po ukończeniu szkoły podstawowej. 

Lekcje polegają jednak nie tylko na przekazywaniu wiedzy, ale również na doskonaleniu umiejętności komunikacyjnych i umiejętności współpracy w grupie. Prowadzą także do lepszego poznania samego siebie w ramach zabaw, rozmów i ćwiczeń. 

Jakie są cele prowadzenia doradztwa zawodowego w szkole?

Ustawa Prawo oświatowe określa, jakie są cele prowadzenia zajęć z doradztwa zawodowego na poszczególnych etapach kształcenia zawodowego. Wyszczególnia się bowiem:

• preorientację zawodową dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych – jej celem jest zapoznanie dzieci z różnymi zawodami, a także rozwijanie zainteresowań i uzdolnień;
• orientację zawodową dla klas I-VI – jej celem jest dalsze poznawanie wybranych zawodów, a także pobudzanie i rozwijanie zainteresowań oraz kształtowanie pozytywnej postawy wobec edukacji i pracy;
• zasadnicze zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego dla klas VII-VIII – ich celem jest zapewnienie uczniom wsparcia w podjęciu świadomego wyboru edukacyjnego i zawodowego.

Kto jest odpowiedzialny za prowadzenie zajęć z doradztwa zawodowego w szkole?

Realizacją doradztwa zawodowego w szkole podstawowej powinni zajmować się doradcy zawodowi, a także nauczyciele, którzy prowadzą zajęcia z zakresu kształcenia ogólnego. Lekcje mogą prowadzić również:

• wychowawcy klas,
• pedagodzy,
• psycholodzy (w ramach pomocy psychologiczno pedagogicznej).

Szkoła realizująca zajęcia w zakresie doradztwa zawodowego ma prawo współpracować z pracodawcami, samorządami, organizacjami pracodawców, stowarzyszeniami czy samorządami zawodowymi. Taka współpraca polega najczęściej na organizacji wizyt zawodoznawczych, podczas których dzieci poznają środowiska pracy w wybranych zawodach.

Jak powinien wyglądać program doradztwa zawodowego w szkole?

O tym, jak należy realizować doradztwo zawodowe w szkole, informuje treść rozporządzenia z 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego. Dokument określa treści programowe z tego zakresu dla kolejnych etapów edukacyjnych oraz typów szkół. Wskazuje również, jakie są zadania doradcy zawodowego.

W dużej mierze odnosi się też do roli doradztwa zawodowego w przygotowaniu dzieci do samodzielnego wyboru kierunku kształcenia oraz zawodu. Zgodnie z treścią rozporządzenia, każda szkoła powinna opracować swój własny program / sposób realizacji doradztwa zawodowego na dany rok szkolny. 

Proces doradztwa zawodowego musi obejmować wszystkie działania związane z realizacją doradztwa zawodowego w szkole. Powinien też określać tematykę podejmowanych działań i wskazywać osoby odpowiedzialne za ich realizację. W programie wyszczególnia się:

• metody realizacji działań,
• formy realizacji działań,
• terminy realizacji działań.

Co ważne, program powinien uwzględniać też udział rodziców w działaniach podejmowanych przez placówkę. Należy wskazać w nim również dane podmiotów, z którymi szkoła ma współpracować w ramach doradztwa zawodowego. 

Jakie są ogólne założenia doradztwa zawodowego?

Jak zostało wspomniane, ogólnym celem prowadzenia zajęć z zakresu doradztwa zawodowego jest przygotowanie uczniów do wyboru dalszej drogi kształcenia zawodowego i zawodu. Cel ten realizowany jest natomiast poprzez:

• zdobywanie wiedzy na temat rynku pracy,
• rozwijanie wiedzy zawodoznawczej,
• poznawanie własnych ograniczeń i możliwości,
• przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej,
• rozwijanie umiejętności analizowania swoich ograniczeń i możliwości w odniesieniu do aspiracji/planów zawodowych,
• rozwijanie umiejętności krytycznej analizy warunków i zmian zachodzących na rynku pracy,
• kształtowanie umiejętności planowania swojej ścieżki edukacyjnej i zawodowej,
• rozwijanie umiejętności wyszukiwania informacji sprzyjających realizacji obranych celów edukacyjnych i zawodowych,
• doskonalenie umiejętności uczenia się,
• rozwijanie kompetencji miękkich, np. umiejętności pracy zespołowej, planowania, zarządzania czasem,
• kształtowanie postawy szacunku wobec pracy cudzej i własnej,
• przygotowanie do pełnienia różnych ról na rynku pracy (pracownik, pracodawca),
• zwalczanie stereotypów związanych z aktywnością zawodową.

Treści programowe z zakresu doradztwa zawodowego

Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 roku w sprawie doradztwa zawodowego można wywnioskować, jakie powinny być treści programowe z zakresu doradztwa zawodowego w szkole podstawowej, czyli czego uczniowie powinni nauczyć się na poszczególnych etapach edukacyjnych. 

W klasach I-III dzieci mają więc przede wszystkim poznać siebie, wybrane zawody i rynek pracy, a także rynek edukacyjny. Zajęcia z doradztwa zawodowego powinny pomóc uczniom:

• opisywać swoje zainteresowania,
• wskazywać swoje mocne strony,
• uczyć się odgrywania ról zawodowych,
• poznać zawody wykonywane przez osoby w najbliższym otoczeniu,
• opisywać, czym jest praca i jakie jest jej znaczenie w życiu człowieka,
• poznać znaczenie różnych zawodów i ich wpływ na otoczenie, w którym funkcjonuje uczeń,
• poznać potrzebę uczenia się, zdobywania nowych umiejętności,
• odpowiedzieć na pytanie dotyczące wyboru przyszłego zawodu (kim chciałbym zostać w przyszłości?).

Z kolei po zakończeniu zajęć z doradztwa zawodowego w klasach IV-VI uczeń powinien:

• znać własne zainteresowania, kompetencje i uzdolnienia,
• znać swoje mocne strony i wiedzieć, jak może je wykorzystać,
• umieć ocenić swoje działania i wyciągać z nich wnioski,
• umieć zaprezentować swoje uzdolnienia i zainteresowania,
• być w stanie wymienić różne grupy zawodów, opisać specyfikę pracy w danym zawodzie oraz ścieżkę uzyskania pracy w danym zawodzie,
• rozumieć, czym jest praca i jakie ma znaczenie w życiu człowieka,
• znać rolę pieniądza i jego związek z pracą,
• wskazywać dostępne sposoby zdobywania wiedzy,
• planować własny rozwój edukacyjny i zawodowy.

Po zakończeniu ostatniego etapu realizacji doradztwa zawodowego (po ukończeniu klasy VIII), uczeń powinien zaś:

• rozpoznawać własne kompetencje, zainteresowania, zdolności, predyspozycje zawodowe,
• rozpoznawać własne ograniczenia,
• znać wpływ stanu zdrowia na wykonywanie zadań zawodowych,
• wykonywać autoanalizę i wykorzystywać uzyskane w ten sposób informacje do planowania ścieżki edukacyjnej i zawodowej, 
• określać swoje aspiracje w zakresie rozwoju osobistego oraz wskazywać sposoby ich realizacji,
• określać hierarchię swoich potrzeb i wartości,
• wyszukiwać informacje na temat wybranych zawodów i ich charakterystyki,
• porównywać własne zasoby z wymaganiami rynku pracy,
• wyjaśniać trendy i zjawiska na rynku pracy,
• znać znaczenie pracy w życiu człowieka,
• znać wartości związane z etyką zawodową,
• umieć dokonać autoprezentacji,
• znać instytucje wspomagające planowanie ścieżki rozwoju edukacyjnego i zawodowego,
• umieć analizować oferty szkół ponadpodstawowych i wyższych,
• analizować kryteria rekrutacyjne do szkół,
• znać strukturę systemu edukacji,
• być w stanie dokonać wyboru swojej ścieżki rozwoju edukacyjnego i zawodowego – samodzielnie lub przy wsparciu doradczym,
• określać swoje plany i cele edukacyjno-zawodowe,
• planować swoją ścieżkę edukacyjną i zawodową, z uwzględnieniem konsekwencji podejmowanych decyzji. 

Jeśli chodzi o tematykę zajęć, która ma pozwolić uczniom osiągnąć opisane efekty kształcenia, to można wymienić tutaj przykładowo między innymi ćwiczenia związane z poznawaniem samego siebie (temperamentu, uzdolnień, predyspozycji, stosunku do siebie, stosunku do innych, stosunku do powierzonych zadań, marzeń, aspiracji), poznawaniem zawodów i ich charakterystyki, a także z osiąganiem wyznaczonych celów (planowanie, zarządzanie sobą, rozmawianie z pracodawcą, itp.).